KATLIJN & CHRISTI
Empathisch luisteren als basis bij coaching?
Als empathisch luisteren een van de grondhoudingen van een coach is, wat levert het jou dan op? De wereld kunnen zien door de ogen van de ander, zonder oordeel.
Erkennen en begrijpen van de gevoelens van de ander, kenbaar maken dat je de gevoelens begrijpt. Wie empathie toont, kan de ander echt helpen en behoeden voor boosheid en schaamte.
Dat is wat oprechte empathie kan doen.
Je herkent het vast wel, iemand vertelt je een verhaal en jij weet de oplossing. Die kun je natuurlijk meteen geven. Maar, je kunt je ook afvragen: is dat eigenlijk wel wat de ander van je verlangt? Stel, het gaat om een klant, die zijn schaamte aan de kant heeft geschoven en al zijn moed bij elkaar heeft geraapt om met een dringend verhaal naar jou toe te stappen. Is dan jóuw oplossing werkelijk wat hij van je wil horen? Soms lijkt het wel zo. Maar wat nou als je gewoon even luistert? En niet meteen in de oplossingen schiet (want ja, het komt regelmatig voor dat de coachee dit letterlijk aan je vraagt) dan maak je écht het verschil en neem je de ander serieus.
Empathie is voelen mét mensen, het voedt verbondenheid. Een reactie maakt de ander niet beter, maar het gevoel van verbondenheid maakt dingen wel beter. Zelf leerde ik zowel als coach als coachee wat het verschil maakte tussen empathisch luisteren en sympathisch of oplossingsgericht luisteren. Volgens Brené Brown is empathie een belangrijk tegengif tegen schaamte (Brown, B. 2014, p. 50). Ze legt het als volgt uit:
“Neem nou een Petrischaaltje, zo’n rond schaaltje op school.
Als je je schaamte in zo’n schaaltje doet en bedekt met oordeel, zwijgen en geheimhouden, wordt ze onbeheersbaar groot tot ze alles wat je ziet verteert (…) maar als je schaamte onderdompelt in empathie, verliest ze haar kracht en neem de schaamte af.”

Wat ís empathie?
Empathisch luisteren is een basishouding van een goede coach. Maar laat ik eerst stilstaan bij een andere vraag: wat is empathie eigenlijk? Daar bestaan heel wat misvattingen over. Volgens Van Dale is empathie “het vermogen zich in te leven in de gevoelens van de ander”. Een andere definitie: “je kunnen inleven of invoelen in de ander”. Is het echt zo eenvoudig? Wij denken van niet, ondanks dat veel mensen zich zeggen te kunnen inleven of invoelen in de ander. Dan zou dus bijna iedereen van zichzelf vinden dat hij empathisch is. En dat is in de praktijk heel anders. Vaak gaat het slechts om passief of actief luisteren, zónder adequate reacties, waardoor je de plank geheel mis kan slaan. Nog vaker is er sprake van selectief luisteren, waarin enkel gehoord wordt wat past In het plaatje van de luisteraar of aansluit bij de eigen agenda of ervaringen (veel coaches hebben een vaste methode waarmee ze willen werken). Empathie wordt ook wel verward met sympathie, medelijden hebben, wat vaak een averechts effect heeft op de ander. Kijk maar eens naar het filmpje van Brené Brown, ze legt dit uit in een mooi filmpje die te zien is op haar website https://brenebrown.com/videos/rsa-short-empathy/
Over het onderwerp empathie zijn in de psychologie enorm veel artikelen en boeken geschreven. Die veelheid aan informatie vraagt om afbakening. In dit blog benadruk ik het gebruiken van empathie vanuit een psychosociale context. De problemen waarmee onze klanten bij ons komen hebben te maken met psychische problemen die voortkomen uit gedachten en gevoelens. Ook ervaren zij sociale problemen, die veelal te maken hebben met andere mensen en, in mindere mate, instanties. De psychosociale context is een combinatie van deze twee. Vaak zijn er, of ontstaan er lichamelijke klachten. In veel gevallen zijn het deze klachten waardoor je uit kan vallen en beseft dat hulp nodig is.
Het werk of de school kan voor veel mensen een veilige omgeving zijn. Een plek waar je even los kunt komen van de sociale context van thuis. Die sociale context kan er ook voor zorgen dat er een angst ontstaat, waardoor er problemen ontstaan op het werk of op school. Of juist andersom, dat je op je werk of op de school geen veiligheid ervaart, dat deze omgeving een oorzaak is waardoor er problemen ontstaan op je werk of op school of thuis.
Corona heeft deze sociaal psychologische context en de problemen die ontstaan bij mensen versterkt. Dat blijkt wel uit de vele studies en artikelen die hiernaar gedaan en gepubliceerd zijn.
Wat zijn de kenmerken van empathie?

Terug naar Brené Brown, zij noemt in haar boek ‘gelukkig ben ik niet de enige (Brown, B. (2014), vier belangrijke kenmerken voor empathie.
Dat zijn
1) Perspectief nemen; de wereld van de ander kunnen zien.
2) Niet oordelen; je eigen wereldbeeld voor nu parkeren
3) De gevoelens van de ander herkennen en erkennen; door echt even door de bril van de ander te kijken.
4) Kenbaar maken dat je de gevoelens van de ander echt begrijpt. Volgens Brené Brown ligt empathie aan de ene kant van het spectrum en schaamte aan de andere kant. Empathisch vermogen kan dus een wereld van verschil zijn voor anderen. Empathie helpt bij het overwinnen van schaamte.
Met de vier kenmerken van Brown als uitgangspunt kun je, als coach, echt iets doen of betekenen voor de ander. Zelf ondervind ik dat in mijn dagelijkse praktijk als psychosociaal coach.
Een professionele opstelling, wat is dat?
Onder een professionele opstelling verstaan we: een houding aannemen die bedoeld is om kennis over en inzicht in de coachee te krijgen waarmee we in contact zijn. De middelen die wij daarvoor inzetten, vallen onder de noemer empathie. Empathie stelt de professionele coach in staat om iemand te leren kennen, te begrijpen en goed te reageren. Daarnaast is empathie een manier om greep te houden op het gespreksverloop, terwijl er veel respect voor de gesprekspersoon wordt getoond. Dat is belangrijk omdat een verkeerde conclusie of reactie juist kan leiden tot een totaal tegenovergestelde houding van de gecoachte, namelijk schaamte.
Volgens Grieteke Pool (Baljon, 2015) heeft Empathie ook een ander doel, namelijk empathie kan een verdiepend proces bevorderen, waardoor er een verdiepingsslag kan plaatsvinden. Hierdoor ontstaat ruimte bij de ander, waardoor de mens zelf tot een passende actie of oplossing kan komen.

Wanneer zet je empathie niet in?
Moet je als coach dan altijd in staat zijn om empathisch te reageren? Het antwoord is nee. Niet iedereen is in staat om empathisch te reageren. En aan de andere kant is ook niet iedereen in staat om empathie te ontvangen.
Wanneer lukt het even niet? Zoals we al eerder geconstateerd hebben is empathie het vermogen je in te leven in de gevoelens van de ander, dat vraagt om acceptatie van je eigen gevoelens.
Hoe confronterend of onlogisch die ook kunnen zijn. Immers als iemand zijn emoties vrijelijk uit, word je vanzelf geconfronteerd met hoe je hier zelf mee omgaat. Als jij bepaalde gevoelens zelf niet onder controle hebt, is het heel moeilijk om daar open en begripvol mee om te gaan.
Aan de andere kant is niet iedereen in staat empathie te ontvangen. Dat is afhankelijk van de situatie en de psychische staat waarin een mens verkeerd.
Getraumatiseerde jongeren kunnen bij emotionele nabijheid juist zo angstig worden, dat ze empathie niet kunnen laten binnenkomen (Baljon 2012).
Empathie is voor deze leerling dan te intiem en onveilig. Net als leerlingen die onveilig gehecht zijn. Emotionele gevoelens kunnen dan angstwekkend zijn omdat er geen innerlijke beleving is van een begripvolle, troostende ander (Baljon 2015).
Als iemand jou zijn verhaal en emoties vertelt, sta je (figuurlijk) even heel dicht bij elkaar. Je kijkt als het ware mee met de ander. Dat kan als heel intiem en emotioneel ervaren worden. Integer omgaan met vertrouwelijke momenten en informatie, is een teken van respect voor iemands integriteit. Maar dit kan alleen als je hiermee zelf goede ervaringen hebt en (inmiddels) veilig gehecht bent.
Realiseer je dit:
Wees niet bang dat door te luisteren je impliciet toestemming geeft voor bepaald gedrag of houding van de ander. We hebben vaak de drang om normatief te denken. Daarmee willen we naar ons eigen wereldbeeld de ander op het juiste spoor brengen. We gaan de ander helpen of corrigeren. Het is dan moeilijk om te luisteren naar een verhaal of gedrag waar je het niet mee eens bent, of een dilemma datje zelf heel anders zou aanpakken. Maar, echte empathie keurt niet en beoordeeld niet, je verdiept je in de gevoelens, gedachten en motieven van de ander.
Do’s en dont’s
Wat niet helpend is, meteen in oplossingen denken, je neemt de ander dan niet serieus ook al denk je dat je dat wel doet. We hebben geen oplossingen nodig op dat moment, we gaan ervanuit dat de oplossing al bij de ander aanwezig is. Door te luisteren, te begrijpen, te voelen wat de ander voelt en dat terug te geven en te checken, laat je de ander weten dat je oprecht bent zonder verborgen agenda.
Wat wel helpend is, perspectief innemen, oordeelloos luisteren en jezelf als het ware leegmaken.
Wat dat van jou vraagt is dat je een stapje terug doet, dat je vertrouwen hebt in het oplossingsvermogen van de ander en dat de oplossing vaak bij de ander aanwezig is. Dit kan best conflicterend zijn, immers, de ander reageert anders dan je verwacht had, de directie wil successen boeken je hebt hier geen tijd voor enzovoort.
Onze visie is dan ook gezien en gezien worden!
Goed coachen doe je door te luisteren, te voelen en te kijken.
Oordeelloos en in het hier en nu kan je voelen wat de ander voelt en je echt inleven in de ander.
Op deze manier kan je door coaching weer (werk)geluk gaan ervaren.

Coaching030
Wil je meer weten over werkgeluk? Lees dan ook onze blog over “Werkgeluk vergroten? Hoe dan?”
Of… Heb je een vraag? Of ben je nieuwsgierig naar wat wij je kunnen bieden?